In Memoriam Erelid GFE Prof. mr. A. Nooteboom (18 juli 1928 – 24 oktober 2023)

Irene Burgers

Op 24 oktober 2023 is een van de ereleden van de GFE, Prof. mr. A. Nooteboom, op 95-jarige leeftijd
overleden.

Nooteboom was van 1980 – 1993 hoogleraar Internationaal Belastingrecht aan de Rijksuniversiteit
Groningen. Van 1980 – 1991 was hij voorzitter van de vakgroep Belastingrecht. Daarna is hij tot zijn
emeritaat decaan van de Faculteit Rechtsgeleerdheid geweest.
Nooteboom heeft gestudeerd aan de Rijksbelastingacademie in Leiden, een voorloper van de latere
studie Fiscaal Recht. Doelstelling van deze in 1939 opgerichte RBA was aspirant-hoofdambtenaren op
te leiden voor de Belastingdienst. Na de opleiding behoorde men tot het corps van bij Koninklijk
Besluit benoemde inspecteurs van ’s-Rijksbelastingen. De opleiding had een tweeledig karakter.
Enerzijds werden de studenten opgeleid tot hoofdambtenaar: zij werden ingewijd in de organisatie
en voorschriften van de Belastingdienst, anderzijds kregen zij een gedegen opleiding op academisch
niveau, maar omdat er niet aan de universiteit werd gestudeerd verworven de afgestudeerden geen
academische titel 1 . Tot Nooteboom’s jaargenoten behoorden de latere hoogleraren Chris Geppaart
(Universiteit Tilburg), Jan Moltmaker (VU) en Koos Reugebrink (Universiteit Leiden).
Voordat Nooteboom in Groningen hoogleraar werd was hij achtereenvolgens belastinginspecteur;
belastingadviseur bij Loyens & Volkmaars (het huidige Loyens & Loeff); directeur bij VolkerWessels
(een aannemer); van 28 december 1977 tot 22 februari 1980 hoogleraar Belastingrecht aan de UvA,
waar hij hoogleraar werd terwijl hij nog met zijn - nooit afgeronde - proefschrift over vaste
inrichtingswinstallocatie bezig was; en werd hij in 1977 Staatssecretaris van Financiën. Van mei 1981
tot september 1993 was hij buitengewoon hoogleraar belastingrecht in Groningen. Hij gaf de vakken
vennootschapsbelasting en internationaal belastingrecht en gaf leiding aan een vakgroep die voor
een groot deel bestond uit jonge medewerkers.
Nooteboom was een enthousiast leidinggevende. Onder zijn leiding hebben wij als jonge
medewerkers in 1985 en 1986 voor het Ministerie van Financiën alle jurisprudentie die tussen 1930
en 1985 verschenen was op het vier terreinen van Internationaal Belastingrecht (vestigingsplaats,
vaste inrichting, vaste inrichtingswinstallocatie en transfer pricing) in kaart gebracht. Het resultaat
werd als boek uitgegeven door het Internationaal Belastingdocumentatie Bureau (IBFD) in
Amsterdam, waar Nooteboom trustee (een soort commissaris) van was. Het volgende project was
het samen met Jan Bouwman schrijven van een nieuw boek voor het vak Vennootschapsbelasting.
Nooteboom begeleidde voorts Wim ’t Hart bij zijn proefschrift, een rechtsvergelijkend onderzoek
naar vermogenswinstbelasting en mij bij mijn proefschrift “The allocation of profits to branches of
internationally operating banking enterprises” waarop ik op 12 december 1990 bij hem ben
gepromoveerd. .
Nooteboom had een 0,6 fte aanstelling bij de RUG. Daarnaast was hij sinds 1986 directeur van zijn
eigen belastingadvieskantoor in Dordrecht, Nooteboom c.s. Nooteboom woonde in Rotterdam. In
Groningen huurde hij een – door een binnenhuisarchitect ingerichte – studentenkamer aan de
Noorderhaven.

1 Zie Prof. mr. Richard Happé Portret: prof. mr. Chris P.A. Geppaart: een jurist van nature, FIT 50 jaar bundel,
https://www.tilburguniversity.edu/sites/default/files/download/FIT%2050%20jaar%20bundel%20zonder%20sn
ijranden%20en%20witpagina%27s_2.pdf.

Nooteboom droeg de GFE een warm hart toe. Hij was niet alleen adviseur van de vereniging, maar
ook trouw bezoeker van de borrels in de Wolthoorn. Verder organiseerde hij samen met de GFE de
jaarlijkse buitenlandse reizen, waaraan naast Nooteboom jaarlijks ook een aantal van de andere
leden van de vakgroep belastingrecht deelnamen. De eerste bestemming was Hamburg. Reizen naar
onder meer Londen, Milaan en Rome volgden. Nooteboom’s grote internationale netwerk – mede
doordat hij lid was van het permanent scientific committee van de International Fiscal Association –
kwam goed van pas bij het organiseren van bezoeken aan belastingadvieskantoren, grote bedrijven
zoals Shell en bijvoorbeeld de London Stock Exchange.
Heel bijzonder waren de reizen in 1988 en 1989 naar Moskou. De Russische Minister van Financiën
had Nooteboom gevraagd om hem te helpen met het maken van een vennootschapsbelastingwet
naar Westers model. Het was de tijd van de perestrojka (politiek die gebaseerd was op verdere
ontwapening en de veranderingen die dit meebracht voor de Oost-Europese communistische wereld)
en glasnost, een woord in 1986 ingevoerd door de secretaris-generaal van de Communistische partij
van de Sovjet-Unie Michail Gorbatsjov, die sinds die tijd bezig was economische en politieke
hervormingen door te voeren. Op 9 november 1989 viel de Berlijnse Muur. In 1990 en 1991 was
Gorbatsjov president van de Sovjet-Unie.
Het verzoek van de Russische Minister van Financiën leidde tot een samenwerking met het Moscow
Finance Institute (thans Financial University under the Government of the Russian Federation), een
van de oudste Russische universiteiten waar economen, filosofen, bankiers en juristen met een
financiële expertise worden opgeleid. Rectrix was Prof. Dr. Ola Gryaznova, de buurvrouw van
Gorbatsjov. De samenwerking bestond uit - in zowel 1988 als 1989 - een bezoek aan Moskou van
twee weken van zo’n 20 GFE-leden en een aantal leden van de vakgroep belastingrecht, onder leiding
van Nooteboom. Naast een bezoek aan de stad (waaronder het Ministerie van Financië in het
Kremlin) en omgeving vonden workshops plaatsvonden samen met studenten, de staf van het
Moscow Finance Institute en medewerkers van het Ministerie van Financiën over
vennootschapsbelastingsystemen naar Westers model. Op hun beurt bezochten de stafleden van
Moscow Finance Institute en hun studenten in 1988 en 1989 twee weken Groningen. Vanuit
Groningen werd onder meer IBFD in Amsterdam bezocht. Ook leidde de samenwerking er toe dat
Elena Markina, thans vice-rector van de Financial University, een beurs kreeg van de Nederlandse
Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, om twee jaar lang bij onze vakgroep in Groningen
Westerse vennootschapsbelastingsystemen te bestuderen, als input voor het nieuwe
vennootschapsbelastingsysteem van Rusland.

Nooteboom was een markante man met een grote liefde voor zijn vak en zijn studenten.